بنام الله...

آیا خداوند همه چیز را میداند و هر کاری را که بخواهد میتواند انجام دهد ؟!

القای برخی شبهات که در ذهن افراد شکل میگیرد و نتیجه های غلطی که از آن به دست می آید، با صفات خداوند که در قرآن بیان گردیده منافات دارد صاحبان این اندیشه باور دارند که خدا نمیداند انسانها در آینده چه اعمالی انجام خواهند داد چرا که اگر میدانست دیگر اختیار معنی نداشت و این باور غلط تا جایی پیش میرود که میگویند خدا زمان مرگ ما را هم نمیداند و باور این افراد بگونه ای است که میگویند برای خدا صفت مطلق وجود ندارد و میگویند علم خدا و توانایی خدا محدود است و نباید صفات خدا را مطلق کرد در حالیکه بر اساس قوانین و قواعد زبان عربی که زبان قران است «« هر گاه صفت مشبه بر وزن فعیل باشد مانند علیم و قدیر و سمیع و بصیر و رحیم و... صفات مطلق هستند »» و این صفات فقط مخصوص خداوند است بنابراین در این اندیشه انحرافی و غیر توحیدی باور بر این است که خدا نمیتواند از همه چیز آگاه باشد و هر کاری را انجام دهد!
مجموعه این شبهات که برخی از عزیزان را درگیر این بحثها نموده ما را بر آن داشت که برای روشن شدن حقیقت، مسایل را مبتنی بر آیات قرآن برای اهل تحقیق و تفکر و تعقل بیان نماییم تا همه عزیزان با استناد به قرآن و دلایل کتاب خداوند نظر خود را ابراز و اصلاح نمایند.

ابتدا آیاتی چند بر گرفته از قرآن را مرور میکنیم و در پایان به بحث جبر و اختیار و عدم تعارض آن را با علم خداوند میپردازیم :

هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ﴿٣﴾ سوره حدید
او اول و آخر و ظاهر و باطن است و او به هر چیزی داناست ﴿۳﴾ 

 هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ﴿٢٩﴾ سوره بقره
 او کسی است که برای شما همه آنچه در زمین است را آفرید سپس به آسمان پرداخت و آنها را هفت آسمان ساخت و او به هر چیزی داناست ﴿۲۹﴾  

اللَّـهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَمِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَأَنَّ اللَّـهَ قَدْ أَحَاطَ بِکُلِّ شَیْءٍ عِلْمًا ﴿١٢﴾ سوره طلاق
خدا کسی است که آسمانهای هفت گانه را خلق کرد و از زمین مانند آن ها (خلق کرد) دستور را بین آنها (آسمانها و زمین) نازل میکند تا بدانند که خدا بر هر چیزی تواناست و آنکه قطعاً خدا بر هر چیزی بوسیلۀ دانش احاطه دارد ﴿۱۲﴾

 أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الطَّیْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَیَقْبِضْنَ ۚ مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَـٰنُ ۚ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ بَصِیرٌ ﴿١٩﴾ سوره الملک
 آیا به پرنده های بالای سرشان نگاه نمی کنند که صف کشیده اند و جمع می شوند ؟ کسی غیر از خدای رحمت کننده آنها را (در آسمان) نگه نمی دارد البته که او به هر چیز بیناست  ﴿۱۹﴾

وَلِلَّـهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۚ وَکَانَ اللَّـهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُّحِیطًا ﴿١٢٦﴾ سوره نساء
و آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است مخصوص خداست و خدا به هر چیزی محیط (یا مسلط ) است ﴿۱۲۶﴾

بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ ۖ أَنَّىٰ یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَکُن لَّهُ صَاحِبَةٌ ۖ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿۱۰۱﴾ سوره انعام
پدید آورندۀ آسمانها و زمین است . چگونه برای او فرزندی باشد ؟ در حالیکه همسری نداشته ؟ و هر چیزی را خلق کرده و او به هر چیز داناست ﴿۱۰۱﴾

 لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ ۚ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿١٢﴾ سوره شوری
 کلید های آسمانها و زمین برای اوست روزی را گشایش میدهد برای هر کس که بخواهد و اندازه قرار میدهد (برای هر کس که بخواهد) و اندازه قرار میدهد البته که او بر هر چیزی داناست ﴿۱۲﴾ 

 قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّـهَ بِدِینِکُمْ وَاللَّـهُ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۚ وَاللَّـهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿١٦﴾ سوره حجرات
 بگو آیا دین خود را به خدا یاد می دهید ؟ و در حالیکه خدا آنچه در آسمانها و زمین است را می داند و خدا به هر چیزی داناست ﴿۱۶﴾

مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّـهِ ۗوَمَن یُؤْمِن بِاللَّـهِ یَهْدِ قَلْبَهُ ۚ وَاللَّـهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿١١﴾ سوره تغابن
مصیبتی به کسی نمی رسد مگر با اجازه ی خدا و هر که به خدا ایمان بیاورد قلب او را هدایت می کند و خدا به هر چیزی داناست ﴿۱۱﴾

 أَلَا إِنَّهُمْ فِی مِرْیَةٍ مِّن لِّقَاءِ رَبِّهِمْ ۗ أَلَا إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُّحِیطٌ ﴿٥٤﴾ سوره فصلت
 آگاه باشید که البته آنها از ملاقات پروردگارشان در شک هستند آگاه باشید که او (خدا) بر همه چیز احاطه دارد ﴿۵۴﴾

همانگونه که در آیات فوق مشاهده کردیم خداوند میفرماید که او بر همه چیز دانا وتوانا و بینا و محیط است و آیات صراحتا اعلان میکنند که بشر توانایی ندارد علم خدا را محک بزند زیرا بر آن احاطه ای ندارد و متقابلآ این دانش خداست که بر همه چیز احاطه دارد !

آیا خدا اعمالی را که ما در آینده انجام خواهیم داد میداند؟!

أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّـهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ۗ إِنَّ ذَٰلِکَ فِی کِتَابٍ ۚإِنَّ ذَٰلِکَ عَلَى اللَّـهِ یَسِیرٌ ﴿٧٠﴾ سوره حج
آیا نمیدانی که خدا آنچه را در آسمانها و زمین است را میداند ؟ البته آن در کتابی است و البته آن بر خدا آسان است ﴿۷۰﴾

 اللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚلَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۗ مَن ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ۖ وَلَا یَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ ﴿٢٥٥﴾ سوره بقره
خدا که خدایی جز او نیست زنده و پاینده است نه خستگی و نه خواب او را نمی گیرد برای اوست آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است کیست کسی که نزد او شفاعت کند مگر با اجازه او (خدا) می داند آنچه را که در حضور آنهاست و آنچه که بعد از آنهاست و به چیزی از دانش او (خدا) احاطه ندارند مگر به آنچه (از مقدار دانش که) او بخواهد دانش او آسمانها و زمین را در بر گرفته و حفظ آن دو برایش سخت نیست و او بالاتر و بزرگتر است ﴿۲۵۵﴾ 

یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْمًا﴿١١٠﴾ سوره طه
میداند آنچه را در پیش دارند و آنچه را پشت سر گذاشته اند و به علم خدا احاطه ای ندارند (کسی نمیتواند دانش خدا را سنجش کند) ﴿۱۱۰﴾ 

وَهُوَ اللَّـهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَفِی الْأَرْضِ ۖ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَجَهْرَکُمْ وَیَعْلَمُ مَا تَکْسِبُونَ ﴿٣﴾ سوره انعام
و او در آسمان و زمین خداست ٫ راز شما را میداند و کار علنی  شما را میداند و آنچه کسب میکنید را میداند ﴿۳﴾  

 وَمَا مِن دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّـهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا ۚ کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ﴿٦﴾ سوره هود
 و هیچ جنبنده ای نیست مگر آنکه روزی دادنش با خداست و مکان استقرارش و بازگشتگاهش را میداند. همگی در کتاب روشنگر است ﴿۶﴾

وَقَدْ مَکَرَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلِلَّـهِ الْمَکْرُ جَمِیعًا ۖ یَعْلَمُ مَا تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ ۗ وَسَیَعْلَمُ الْکُفَّارُ لِمَنْ عُقْبَى الدَّارِ ﴿٤٢﴾ سوره رعد
و کسانی که قبل از ایشان بودند نقشه کشیدند در حالیکه همۀ نقشه ها نزد خداست می داند که هر کسی چه چیزی را کسب کرده و کافران به زودی خواهند دانست که عاقبت آن سرای برای کیست ﴿۴۲﴾

اللَّـهُ یَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ کُلُّ أُنثَىٰ وَمَا تَغِیضُ الْأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ ۖ وَکُلُّ شَیْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ﴿٨﴾ سوره رعد
خدا میداند هر مونثی چه چیزی حامله می شود و (میداند) چه چیزی را کم یا زیاد می کند در رحم ها و هر چیزی در پیشگاه او به اندازه است ﴿۸﴾

... عَلِمَ اللَّـهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ ۖ ... ﴿١٨٧﴾ سوره بقره
 ... خدا میدانست که قطعاً شما به خودتان خیانت می کنید پس بر شما بازگشت و از شما بخشید... ﴿١٨٧﴾

... عَلِمَ اللَّـهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَلَـٰکِن لَّا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّا أَن تَقُولُوا قَوْلًا مَّعْرُوفًا ۚ ... ﴿٢٣٥﴾ سوره بقره
... خدا می دانست که به زودی به آنها خواهید گفت و لیکن آنها را (بصورت) پنهانی وعده ندهید مگر آنکه سخنی خوب بگویید... ﴿٢٣٥﴾

 ... وَاللَّـهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ ۚ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَیْکُمْ ۖ فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ۚ عَلِمَ أَن سَیَکُونُ مِنکُم مَّرْضَىٰ ۙ ... ﴿٢٠﴾ سوره مزمل
... و خدا شب و روز را اندازه می دهد می داند که شما هرگز نمی توانید آن را حساب کنید پس هر چه برایتان امکان دارد قرآن بخوانید می دانست که به زودی از شما مریضانی هستند... ﴿٢٠﴾

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ ﴿١٦﴾ سوره ق
و البته ما انسان را خلق کردیم و می دانیم چه چیز نفس او را وسوسه میکند و ما به او (انسان) از رگ گردن نزدیک تر هستیم  ﴿١۶﴾

علاوه بر آیات فوق در سوره یوسف خدا توسط پیامبرش از اتفاقات آینده خبر میدهد هفت سال نعمت و برکت و به دنبال آن هفت سال قحطی وخشکسالی ( سوره یوسف آیات 41 - 47 - 48 و 49 ) :

یَا صَاحِبَیِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُکُمَا فَیَسْقِی رَبَّهُ خَمْرًا ۖ وَأَمَّا الْآخَرُ فَیُصْلَبُ فَتَأْکُلُ الطَّیْرُ مِن رَّأْسِهِ ۚ قُضِیَ الْأَمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیَانِ ﴿٤١﴾
ای دو یار زندانی من اما یکی از شما ساقی شراب اربابش می شود و اما دیگری مصلوب میشود و پرنده ها از سر او می خورند این کار گذرانده شده است آنچه را دربارۀ آن از من پرسش کردید ﴿۴۱﴾

قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِینَ دَأَبًا فَمَا حَصَدتُّمْ فَذَرُوهُ فِی سُنبُلِهِ إِلَّا قَلِیلًا مِّمَّا تَأْکُلُونَ ﴿٤٧﴾
گفت هفت سال پی در پی زراعت کنید و آنچه را درو می کنید بگذارید تا در خوشه بماند مگر مقدار کمی از آن را که می خورید (بقیه را پس انداز کنید) ﴿۴۷﴾

ثُمَّ یَأْتِی مِن بَعْدِ ذَٰلِکَ سَبْعٌ شِدَادٌ یَأْکُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِیلًا مِّمَّا تُحْصِنُونَ ﴿٤٨﴾
سپس بعد از آن هفت سال سخت می آید که از آنچه برای آن(سالها) ذخیره کرده اید می خورند به جز اندکی از آنچه نگه می دارید ﴿۴۸﴾

ثُمَّ یَأْتِی مِن بَعْدِ ذَٰلِکَ عَامٌ فِیهِ یُغَاثُ النَّاسُ وَفِیهِ یَعْصِرُونَ ﴿٤٩﴾ 
سپس بعد از آن سالی می آید که مردم به تنگنا می افتند و باید به مردم کمک شود ﴿۴۹﴾

و یا در سوره کهف در داستان موسی و روبرو شدنش با بنده ای از بندگان خدا که در آخر داستان این فرد بازگو میکند که علت کارهایی که کرده چیست و همه این اتفاقات مربوط به آینده است و در آینده اتفاق می افتاده و مربوط به اعمالی است که انسانها در آینده مرتکب آن خواهند شد ( سوره کهف آیات 79 الی 82 ) :

أَمَّا السَّفِینَةُ فَکَانَتْ لِمَسَاکِینَ یَعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِیبَهَا وَکَانَ وَرَاءَهُم مَّلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَةٍ غَصْبًا ﴿٧٩﴾
اما کشتی متعلق به بینوایانی بود که در دریا کار میکردند و من خواستم آن را معیوب کنم چرا که پشت سرشان پادشاهی بود که تمام کشتی های سالم را غاصبانه میگرفت ﴿۷۹﴾ 

وَأَمَّا الْغُلَامُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینَا أَن یُرْهِقَهُمَا طُغْیَانًا وَکُفْرًا ﴿٨٠﴾
و اما آن پسر بچه پدر و مادرش مومن بودند و پرهیز کردیم از اینکه آن دو را به طغیان و کفر به گناه وادار کند ﴿۸۰﴾ 

فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَاةً وَأَقْرَبَ رُحْمًا ﴿٨١﴾
و خواستیم که پروردگارشان به بهتر از آن و پاکیزه تر از آن (فرزندی) نزدیک تر در رحمت برای آن دو تبدیل کند ﴿۸۱﴾ 

پس با توجه به سه آیه بالا خداوند میداند که اعمال این پسر در آینده چگونه خواهد بود و چه راهی را انتخاب خواهد کرد :

وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَامَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِی الْمَدِینَةِ وَکَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَکَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَن یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَیَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ ۚ وَمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِی ۚ ذَٰلِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا﴿٨٢﴾

اما آن دیوار برای دو فرزند یتیمی در آن شهر بود و در زیر آن گنجی بود پدر آن دو کودک انسان شایسته ای بود و پروردگارت می خواست که آن دو بالغ شوند و با توان گنج متعلق به خودشان را بیرون بیاورند رحمتی از جانب پروردگارت و این کارها را با میل خود انجام ندادم (بدستور خدا انجامش دادم) آن است تاویل آنچه را که نتوانستی بر آن صبور باشی ﴿۸۲﴾  

خداوند از آینده خبر دارد مانند بهشت و جهنم که در آینده اتفاق خواهد افتاد و خدا میداند :

إِنَّ اللَّـهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْحَامِ ۖ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَّاذَا تَکْسِبُ غَدًا ۖوَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ ﴿٣٤﴾ سوره لقمان
البته که علم ساعت (قیامت) نزد خداست و او باران را نازل میکند و آنچه در رحم هاست را میداند و هیچ نفسی نمیداند فردا چه چیزی کسب میکند و هیچ نفسی نمیداند به کدام سرزمین می میرد (هیچ کس وقت مرگش را نمیداند) البته خدا دانشمندی آگاه است (و همه چیز را میداند) ﴿۳۴﴾

اگر آنچه را در آینده انجام میدهیم را غیب بدانیم خدا آن را میداند :

قُل لَّا یَعْلَمُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّـهُ ۚ وَمَا یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ ﴿٦٥﴾ سوره نمل
بگو کسانی  که در آسمانها و زمین هستند غیب را نمیدانند غیر از خدا و درک نمی کنند چه زمانی بر انگیخته میشوند  ﴿۶۵﴾

عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الْکَبِیرُ الْمُتَعَالِ ﴿٩﴾ سوره رعد
دانای غیب و شهادت و بزرگ متعال است ﴿۹﴾

 وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا یَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا یَابِسٍ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ﴿٥٩﴾ سوره انعام
و کلیدهای غیب پیش اوست غیر از او (خدا) کسی آنها را نمیداند و می داند آنچه در خشکی و در دریاست و برگی از (درخت) نمی افتد مگر آنکه آن را میداند و نه دانه ای در تاریکیهای زمین و نه تر و نه خشکی وجود ندارد مگر در کتابی روشن (نوشته شده) است ﴿۵۹﴾ 

برخی ترجمه های غلط ایجاد شبهه میکنند و ما را به اشتباه می اندازند یعنی حرف ل را که نشانه تاکید در این آیات است به جای ل نفی اشتباه ترجمه میکنند و در ذیل به چند نمونه و ترجمه صحیح آن اشاره می شود :

... وَلِیَعْلَمَ اللَّـهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ ﴿٢٥﴾ سوره حدید
... و قطعآ خدا میداند چه کسی او و رسولانش را در نهان یاری می کند البته خدا قوی و نیرومند است ﴿۲۵﴾

 وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ نَافَقُوا ۚ وَقِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ أَوِ ادْفَعُوا ۖ ... ﴿۱۶۷﴾ سوره آل عمران
وقطعاً خدا میداند منافقان چه کسانی هستند و به آنها گفته شد که بیایید و در راه خدا بجنگید یا دفاع کنید... ﴿١٦٧﴾

وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّـهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ ﴿٣﴾ سوره عنکبوت
و البته ما کسانی را که قبل از آنها بودند را به تلاطم انداختیم و حتماً خدا میداند کسانی را که راست گفتند و حتماً خدا دروغگویان را میداند ﴿۳﴾

وَلَیَعْلَمَنَّ اللَّـهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِینَ ﴿١١﴾ سوره عنکبوت
و البته  که خدا کسانی که ایمان آوردند را میشناسد و حتماً خدا منافقین را میشناسد ﴿١۱﴾

اما دو آیه در قرآن وجود دارد که مردم اینگونه پیش خودشان حساب میکنند که خدا نمیداند و از نظر قرآن این محاسبه غلط است زیرا خدا بر همه چیز اگاهی دارد.
عزیزان باید توجه کنند که این گمان و پندار کسانی است که به غلط این تصور را دارند که خدا نمیداند ولی ظن و گمان آنها با واقعیت منطبق نیست و قرآن تاکید دارد که خدا همه چیز را میداند با دقت در هر دو آیه در میابیم که این دو آیه با آیات دیگر که«« ل »» لام تاکید قبل از یعلم نیامده و به جای آن در این دو آیه َلَمَّا آمده یعنی «« و لیعلم الله =و قطعآ خدا میداند »» متفاوت است با «« و لما یعلم الله = و هنوز خدا نمیداند »» در این دو آیه است که در معنی کاملا با یکدیگر فرق دارند و دومی بر اساس پندار و محاسبه غلط انسان است!
بنابراین ترجمه آیات بدین شرح است :

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تُتْرَکُوا وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّـهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنکُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِینَ وَلِیجَةً ۚ وَاللَّـهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿١٦﴾ سوره توبه
آیا پیش خود محاسبه میکنید به حال خود رها میشوید و کسانی که از شما جهاد کردند را خدا نمیداند؟ و غیر از خدا و رسولش و غیر مومنین را به عنوان نزدیکان مورد اعتمادی برای خود نگرفتند و خدا به آنچه عمل میکنید داناست  ﴿۱۶﴾ 

أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّـهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنکُمْ وَیَعْلَمَ الصَّابِرِینَ ﴿١٤٢﴾ سوره آل عمران
آیا (نزد خود اینگونه) حساب میکنید که به بهشت وارد میشوید و می پندارید که خدا نمیداند چه کسانی از شما جهاد کردند ؟ و صابران را نمی شناسد ؟ ﴿۱۴۲﴾

همانگونه که در ترجمه صحیح آیات می بینیم هرگز بحثی از ندانستن خدا نیست و در دو آیه آخر خدا از کسانی که افکار باطل دارند سوال میکند که آیا گمان میکنید که خدا نمیداند و یا نمیشناسد و میخواهد که این پندار غلط اصلاح شود زیرا خدا دانای مطلق است بنابراین هر کجای قرآن «« لیعلم الله »» را قطعا خدا میداند ترجمه کنید صحیح است و این ترجمه توحیدی است و هو بکل شی علیم و او بر هر چیزی داناست!

 شبهات :

گاهی برخی شبهات و سوالاتی در ذهن ما انسانها بوجود می آید که از زمانهای پیش هم وجود داشته و نتیجه پارادوکسهایی است که ما در ذهن خود ایجاد میکنیم و یکی از انها توانا بودن خداست یعنی اینکه آیا خدا قادر به انجام هر کاری هست یا نه؟!
به دو نمونه از این سوالات توجه کنید :

1- آیا خداوند میتواند سنگی را بسازد که نتواند آن را بلند کند ؟!!
2- آیا خداوند بی همتا میتواند همتایی مانند خودش را خلق کند (آیا خدای یگانه میتواند خدای دیگری خلق کند) ؟!

پارادوکسها در علم امروز یعنی تناقض آمیز! به بیانی ساده تر پارادوکس به هر گزاره یا نتیجه‌ای گفته می‌شود که با گزاره‌هایِ قبلی گفته شده در همان نظریه یا دستگاهِ نظری، و یا با یکی از باورهایِ قویِ پیش‌زمینه، شهودِ عقلی و یا باور عمومی در تناقض باشد. و یا ( آنچه که تناقض آمیز، باورنکردنی یا خلاف انتظار و شهود ماست. آنچه به نظر درست می رسد ولی غلط است، به نظر غلط می رسد ولی درست است ، یا به نظر غلط می رسد و واقعا” غلط است.) بعضی پارادوکسها که متضمن تناقض اند صادق به نظر می رسند و حتی این ایده را به ذهن نزدیک می کنند که چرا تناقضها را نپذیریم؟! درمنطق پیراسازگار می توان تناقض داشت و بر خلاف ریاضیات کلاسیک، چنین نیست که از تناقض هر چیزی نتیجه شود.

در دانش و منطق ریاضی هر گزاره ، یا ارزش درستی دارد یا نادرستی ! و به بیان ساده تر 2×2 = 4 میشود و این ارزش درستی است و شما نمیتوانید بگویید که 2×2 = 4 نمیشود و برعکس هر عدد دیگری به جای عدد 4 بگذارید ارزش گزاره شما نادرست است !

برای فهم بیشتر به این پارادوکسها نگاه کنید :

پارادوکس بوچوفسکی :

فرض کنید شما فقط دو برادر دارید که هر دو از شما مسن تر هستند. در این صورت جملة به ظاهر غلط زیر ، درست است :
” برادر جوانترم از من مسن تر است“ !

پارادوکس تخته سیاه :

تخته سیاهی را در نظر بگیرید که روی آن علاوه بر اعداد ۱، ۲، ۳، جملة ” کوچکترین عدد طبیعی که روی این تخته سیاه ارائه نشده است. “ نوشته شده است. در این صورت گرچه عدد ۴ ( چهار ) روی تخته سیاه نمایش داده نشده است، ولی عبارت مذکور روی تخته سیاه، مبین ۴ ( چهار ) است.!

پارادوکس دروغگو( Liar's Paradox) یا پارادوکس ائوبولیدس :

می گویند روزی ائوبولیدس، متفکر یونانی قرن چهارم قبل از میلاد، گفت: ” چیزی که الان می گویم دروغ است“. اگر گفته او درست باشد، آنگاه بنا به آنچه گفته است، باید گفته اش دروغ باشد، و اگر گفتة او دروغ باشد، دوباره بنا بر آنچه گفته است نتیجه می شود گرفت که گفته اش درست است.!

پارادوکس اژدها :

چگونه می توانیم راجع به چیزی که وجود ندارد صحبت کنیم، وقتی که می گوییم ” اژدهای هفت سر وجود ندارد.“!

پارادوکس تابلو :

این پارادوکس در ۱۹۱۳ توسط ریاضیدان انگلیسی جردن (P. E. B. Jourdain) ارائه شد:
تابلوئی داریم که در یک طرف آن ”جمله پشت این تابلو راست است.“ و در طرف دیگر آن ”جمله پشت این تابلو دروغ است.“ نوشته شده است!

پارادوکس جزیرة وحشی ها :

در جزیره ای قبیله ای وحشی زندگی می کردند که دو خدا، خدای راستی و خدای دروغ داشتند. آنها هر کس را که به جزیره می آمد قربانی می کردند، به این ترتیب که از وی سوالی می پرسیدند، اگر راست می گفت او را قربانی خدای راستی و اگر دروغ می گفت، او را قربانی خدای دروغ می کردند. روزی شخصی وارد جزیره شد. او را گرفتند و از او پرسیدند” سرنوشت تو چه خواهد بود؟“ آن شخص جواب داد ” شما من را قربانی خدای دروغ خواهید کرد.“ با این جواب وحشی ها مستاصل شدند زیرا خواه راست گفته باشد و خواه دروغ باید هم قربانی خدای راستی شود و هم قربانی خدای دروغ!

پارادوکس آرایشگر یا پارادوکس راسل Russell’s Paradox :

در دهکده ای فقط یک آرایشگر وجود دارد. او فقط ریش کسانی را می تراشد که ریش خود را نمی تراشند. سوال این است که ریش خود ریش تراش را چه کسی می تراشد؟ اگر او ریش خود را نتراشد، باید نزد ریش تراش یعنی خودش برود تا ریشش را بتراشد و اگر ریش خود را بتراشد، نباید توسط ریش تراش یعنی خودش، ریشش تراشیده شود.

پارادوکس اسمارانداچ (Smarandache Paradox ) :

فرض کنید A یکی از عبارات ممکن، کامل و . . . باشد. در این صورت ” همه چیز A است“ ایجاب می کند که “A نیز A باشد”. مثلاً ‌وقتی می گوییم ” همه چیز ممکن است“ ، نتیجه می شود که ” غیر ممکن نیز ممکن است “ ، یا از ” هیچ چیز کامل نیست “ این که ” کامل نیز کامل نیست “ مستفاد می شود.

ایجاد تمام پارادوکسهای فوق به این علت است که ارزش درستی و نادرستی در یکجا جمع شده و ایجاد شبهه میکند وقتی در جمله ای میگوییم خدا میتواند ، نمیتوانیم همانجا بگوییم خدا نمیتواند . توانا بودن و ناتوانی نتیجه تناقضی است که ما طرح میکنیم وقتی ما ادعا میکنیم که در قران تناقضی نیست یعنی تمام آیات قران مانند گزاره های ریاضی با دقت بیان شده و همه آیات نماد روشنی از این قوانین ریاضی بدست میدهند وقتی قرآن میگوید خدا تنهاست قل هو الله احد و یا کسی مانند او نیست لیس کمثله شی و یا خدا بر همه چیز تواناست والله علی کل شی قدیر و یا او بر هر چیزی داناست و هو بکل شی علیم این گزاره ها همه ارزشهای ریاضی هستند که فقط یک معنی روشن و مفهوم دارند و تناقضی در گفتار نیست یعنی هیچ جای قرآن نمیگوید خدا نمیداند و یا توانا نیست و یا تنها نیست و یا کسی می تواند مانند او باشد !

حال پس از این توضیحات ، دو شبهه ای که بالاتر پرسیده شد را شرح می دهیم :

1- آیا خداوند میتواند سنگی را بسازد که نتواند آن را بلند کند ؟!

در این گزاره و یا جمله ، کلمه ی میتواند و نمیتواند دو ارزش درستی و نادرستی دارند و بر اساس دید ریاضی این جمله نمیتواند هم درست باشد و هم نادرست پارادوکس و تناقض ایجاد شده نتیجه همین طرح غلط مسئله است و طرح صحیح آن اینست که بگوییم خدا میتواند سنگی بسازد و میتواند آن را بلند کند.!

2- آیا خداوند بی همتا میتواند همتایی مانند خودش را خلق کند (آیا خدای یگانه میتواند خدای دیگری خلق کند) ؟!

در جمله فوق بی همتا و همتا در تناقضند و پارادوکس ایجاد شده نتیجه این تناقض است یعنی این گزاره ارزش درستی و نادرستی را یکجا دارد در حالیکه این بر اساس منطق ریاضی غلط است و این گزاره یا جمله فقط میتواند یک ارزش درستی و یا نادرستی داشته باشد و اگر ما بخواهیم از این فرض غلط حکم صحیحی استخراج کنیم غیر ممکن است یعنی از این گزاره غلط نمیتوان به ناتوانی خدا رسید زیرا در سیستم قران اولا خدا بر همه چیز تواناست در ثانی مثل و مانندی ندارد و یگانه است و کسی یا چیزی نمیتواند مانند او باشد.

اینها گزاره های قرآنی است که همگی ارزش درستی دارند و هیچ یک از گزاره های قرآن نمیگوید خدا نمیداند و یا توانا نیست و یا تنها نیست و یا کسی می تواند مانند او باشد! صفاتی مانند علیم=دانا و قدیر=توانا صفت مشبه هستند و چون بر وزن فعیل آمده اند صفت مطلق هستند بنابراین دانایی و توانایی، صفت مطلق خداوند هستند.

جبر و اختیار :

آیا ما مجبور هستیم؟! آیا اختیار داریم؟! اگر خدا میداند که ما به بهشت میرویم یا به جهنم پس ما چه اختیاری از خود داریم؟! آیا خدا ما را مجبور میکند که بد عمل کنیم؟! و یا خوب عمل کنیم؟!

اینها سوالاتی هستند که برای ما و انسانهای قبل از ما وجود داشته و هنوز هم وجود دارند باید بدانیم که قوانینی در آفرینش هست که در قران به عنوان «« سنت الله »» به آنها اشاره شده و این قوانین برای آفرینش نهاده شده و در اختیار ما نیست!
مثلا کنترل دستگاه گردش خون در اختیار ما نیست که اگر بخواهیم جریان خون و یا پمپ قلب را متوقف نماییم و یا هضم غذایی که میخوریم با میل و اراده ما نیست همینطور مرگ ما با اراده ما نیست که هر مقدار که بخواهیم زندگی کنیم :

... قُلْ فَادْرَؤُوا عَنْ أَنفُسِکُمُ الْمَوْتَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ ﴿۱۶۸﴾ سوره آل عمران
... بگو مرگ را از خود دور کنید اگر راست میگویید ﴿۱۶۸﴾ 

و تمام هستی در اطاعت از سنت الله یعنی قوانین آفرینش مجبورند! پس همه چیز در هستی مطیع الله است.
و آیات متعدد قرآن نشان از این دارد زیرا سنت الله یعنی قوانین آفرینش همه جا و همه چیز را فرا گرفته وقتی شما غذا میخورید نفس میکشید راه میروید حرف میزنید میخوابید و یا میمیرید از این قوانین اطاعت میکنید قلب ما در حالت عادی بین 70 یا 80 بار میتپد و این در اختیار ما نیست و یا وقتی غذا میخوریم معده ما بی آنکه ما اراده ای داشته باشیم غذا را هضم میکند گردش خون در بدن ما نیز از اراده ما خارج است و اگر عصبانی شویم و یا وحشت کنیم ترشح آدرنالین در خون، دست ما نیست و یا کار کردن آنزیمها و هزاران از این دست در تمام این موارد ما از قوانین الله اطاعت میکنیم :

وَلِلَّـهِ یَسْجُدُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَکَرْهًا وَظِلَالُهُم بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ ﴿١٥﴾ سوره رعد
و برای خدا سجده می کند آن کس که در آسمانها و زمین است چه بخواهند و چه نخواهند و سایه هایشان در بامدادان و تنگ غروب ﴿١۵﴾ 

اما موجودات با شعور در هستی که انسان هم یکی از آنهاست بر اساس قوانین خدا بین گمراهی و هدایت حق انتخاب دارند که بفرموده قرآن هم هدایت و هم ضلالت از جانب خدا و بر اساس قوانین است، اما این ما هستیم که انتخاب میکنیم و هر مسیری را انتخاب کنیم خدا ما را در همان مسیر میبرد و در قیامت کیفر میبینیم!
ابلیس هم که در قرآن در زمره جنیان است مانند انسان موجود با شعور است و حق انتخاب دارد و انتخاب ضلالت از سوی او بر اساس قوانین است که الله تعیین کرده و در آخرت مجازات میشود. بر مبنای همین قوانین هیچ کس در انتخاب راه مجبور نیست ولی هر راهی را انتخاب نماید در چهارچوب قوانین است و خارج از حیطه خداوند نیست و خدا بر همه چیز احاطه دارد بنابراین حتی کافران هم خواسته و نا خواسته از خدا اطاعت میکنند حتی با انتخاب مسیر ضلالت و کیفر آن را میبینند زیرا هدایت و ضلالت از قوانین خداست.
سرتاسر خلقت مملواز رحمت و تدبیر خداوند است اما انسان موجودی است دارای شعور و در پذیرش هدایت و ضلالت مختار است هدایت و ضلالت هر دو مخلوق خدا هستند ولی خدا کسی را مجبور به پذیرش هدایت و ضلالت نمیکند بلکه هر کسی مایل به هدایت باشد خدا او را به راه هدایت میبرد و هر کسی مایل به ضلالت باشد خدا او را در مسیر ضلالت میبرد چرا که :

لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّـهِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ ۗ وَإِذَا أَرَادَ اللَّـهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ ۚ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ ﴿١١﴾ سوره رعد
برای او (کسی که سخنی میگوید یا عملی انجام میدهد ) تعقیب کننده هایی هستند که در حضورش و در پشت سرش (آینده اش) او را با دستور خدا محافظت میکنند البته خدا احوال هیچ قومی را تغییر نمی دهد تا آنکه آنچه را در نفوسشان (درونشان) است را تغییر دهند و اگر خدا برای قومی بدی را بخواهد پس هیچ باز گرداندنی برای آن نیست و برای آنها غیر از او رها کننده ای نیست ﴿١۱﴾

وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَن فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمِیعًا ۚ أَفَأَنتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّىٰ یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ ﴿٩٩﴾ سوره یونس
و اگر پروردگار تو میخواست تمام کسانی که در زمین هستند حتماٌ همگی آنها ایمان می آوردند .آیا تو میخواهی مردم را مجبور کنی که ایمان بیاورند ؟﴿۹۹﴾

... وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَىٰ ۚ فَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِینَ ﴿٣٥﴾ سوره انعام
... و اگر خدا میخواست حتماً همۀ آنها را بر هدایت جمع می کرد پس از جاهلان نباش ﴿۳۵﴾ 

فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ ﴿٢١﴾ سوره غاشیه
پس تذکر بده غیر از این نیست که تو تذکر دهنده هستی ﴿۲۱﴾

لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ ﴿٢٢﴾ سوره غاشیه
تو بر آنها تسلطی نداری (که به زور به ایمان آوردن وادارشان کنی) ﴿۲۲﴾

وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیَاءَ اللَّـهُ حَفِیظٌ عَلَیْهِمْ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ ﴿٦﴾ سوره شوری
و کسانی که غیر از او (خدا)  را بعنوان سرپرست خود بر گرفتند خدا بر آنها نگهبان است و تو وکیل آنها نیستی ﴿۶﴾ 

قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ ﴿٨٦﴾ سوره ص
(ای پیامبر) بگو : بر آن (دعوتم به قرآن) از شما مزدی نمی خواهم و من از تکلیف کننده ها نیستم ﴿۸۶﴾

وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّکُمْ ۖ فَمَن شَاءَ فَلْیُؤْمِن وَمَن شَاءَ فَلْیَکْفُرْ ۚ ... ﴿۲۹﴾ سوره کهف
و بگو حق از جانب پروردگارتان است و هر کس خواست ایمان می آورد و هر کس خواست کافر می شود... ﴿۲۹﴾

لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ ۖ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ ۚ ... ﴿٢٥٦﴾ سوره بقره
اجباری درپذیرش دین نیست قطعاً با دلیل روشن شد هدایت از گمراهی... ﴿۲۵۶﴾

نَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَـٰکِنَّ اللَّـهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ ۚوَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ ﴿٥٦﴾ سوره قصص
البته تو هر کس را که دوست داری نمیتوانی هدایت کنی و لکن خدا هدایت میکند هر کس را که می خواهد (خود فرد می خواهد) و او به هدایت شده ها داناتر است ﴿۵۶﴾

فَیُضِلُّ اللّهُ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿۴﴾ سوره ابراهیم
پس خدا هر که را می خواهد گمراه می کند ( هر که خواهان گمراهی است ) و هر که را می خواهد هدایت می کند ( هر که خواهان هدایت است ) و اوست ارجمند حکیم ﴿۴﴾

یعنی هر کس خودش گمراهی بخواهد خدا گمراهش میکند و هر کس هدایت بخواهد خدا هدایتش میکند اما کسی را مجبور به هدایت و ضلالت نمیکند اما راه هدایت را نشان میدهد تا به ما کمک کند که در راه ضلالت نرویم و در هیچ یک از آیات قرآن کریم گفته نشده خداوند به اجبار کسی را هدایت و یا گمراه میکند !

اما اینکه خدا میداند بشر چه راهی را انتخاب میکند و صد البته میداند ارتباطی به اجبار ندارد مانند معلمی که میداند دانش آموز در پایان سال نمره قبولی نمیگیرد و رفوزه میشود اما معلم او را مجبور نمیکند که رفوزه شود بلکه درس را هم به دانش آموز یاد میدهد که بتواند قبول شود اما میداند که دانش آموز نمره قبولی نمیگیرد پس دانستن دلیل بر اجبار نیست !

خدا میدانست که فرعون دست از جنایت و آدمکشی بر نمیدارد اما او را مجبور به آدمکشی نمیکرد و مجبور به دست کشیدن از آدمکشی هم نمیکرذ!
حتی رسولان خود موسی و هارون را برای یادآوری به سوی فرعون و لشکریانش میفرستد تا هیچ عذر و بهانه ای برای فرعون و یارانش باقی نماند که ما نمیدانستیم و کسی نبود که ما را راهنمایی کند !

ولی فرعون و همراهانش خودشان مسیر ضلالت و آدمکشی را انتخاب میکنند و خدا میداند که آنها چه راهی را انتخاب میکنند و این دانستن مانع انتخاب فرعون نیست!

و در آخر مجددا یادآوری می کنیم که :

هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ﴿٣﴾ سوره حدید
او اول و آخر و ظاهر و باطن است و او به هر چیزی داناست ﴿۳﴾

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته..